प्रवचन – 15.08.2025 – प पू श्री मुकेश मुनीजी म सा – (बिबवेवाडी जैन स्थानक)
बंधूंनो-भगिनींनो, आज आपण सर्व भारतवासीयांसाठी अत्यंत पवित्र दिवस – 15 ऑगस्ट – स्वातंत्र्य दिन साजरा करीत आहोत. 1947 मध्ये आपल्याला परकीय सत्तेतून मुक्ती मिळाली. हा दिवस आपल्याला केवळ देशाच्या स्वातंत्र्याचीच आठवण करून देत नाही, तर स्वातंत्र्य या संकल्पनेचा खोल अर्थही सांगतो.
जैन धर्म आपल्याला शिकवतो की, दोन प्रकारचे स्वातंत्र्य असतात – बाह्य स्वातंत्र्य आणि अंतःकरणातील स्वातंत्र्य
.
1. बाह्य स्वातंत्र्य
• परकीय सत्तेच्या जुलूमातून मुक्त होणे, आपल्या इच्छेनुसार देशाचा कारभार चालविण्याचा अधिकार मिळणे, हा बाह्य स्वातंत्र्याचा भाग आहे.
• या स्वातंत्र्यासाठी आपल्या स्वातंत्र्यसैनिकांनी बलिदान दिले, त्याग केला, तुरुंगवास सहन केला.
• आपल्याला मिळालेल्या या स्वातंत्र्याची किंमत प्रचंड आहे.
2. अंतःकरणातील स्वातंत्र्य
• जैन तत्त्वज्ञान सांगते, खरे स्वातंत्र्य म्हणजे आत्म्याची मुक्ती – मोक्ष.
• आपण कितीही बाह्यदृष्ट्या स्वतंत्र असलो, तरी जर आपल्या मनावर क्रोध, लोभ, मोह, मत्सर, अहंकार यांचा ताबा असेल तर आपण आंतरदास आहोत.
• या अंतःकरणातील स्वातंत्र्यासाठी अहिंसा, सत्य, अपरिग्रह, संयम यांचा अवलंब आवश्यक आहे.
• एखादा राजा आपल्या राज्यात पूर्ण स्वतंत्र आहे, पण जर त्याच्या मनात राग किंवा लोभ आहे, तर तो अजूनही त्या भावनांचा कैदी आहे.
• उलट, एक साधू जंगलात आहे, त्याच्याकडे काहीच नाही, पण मनात शांतता, आसक्तीचा अभाव आहे – तो खऱ्या अर्थाने स्वतंत्र आहे.
• देशाला स्वातंत्र्य मिळालं, हे मोठं यश आहे. पण आता प्रत्येक नागरिकाने आपल्या मनालाही स्वच्छ आणि स्वतंत्र करण्याचा प्रयत्न करावा.
• जैन धर्मानुसार, जेव्हा आपण कर्मबंधनातून मुक्त होतो, तेव्हा मिळणारे मोक्षस्वातंत्र्य हे सर्वोच्च आहे.
• बाह्य स्वातंत्र्य आपल्याला सुख देते, पण अंतःकरणातील स्वातंत्र्य आपल्याला शाश्वत आनंद देते.
• क्रोध, लोभ, मत्सर, मोह यांना हळूहळू कमी करणे.
• सत्य, अहिंसा, क्षमा, संयम यांचे पालन करणे.
• दान, सेवा, पर्यावरण संरक्षण, प्राणीमात्रांबद्दल करुणा – यांद्वारे आपल्या आत्म्याची शुद्धी करणे.
• दरवर्षी 15 ऑगस्टला देशाच्या स्वातंत्र्यासोबत आपल्या अंतःकरणाच्या स्वातंत्र्याची शपथ घेणे.
“बाह्य साखळ्या तोडून आपण स्वातंत्र्य मिळवलं, आता मनाच्या साखळ्या तोडून आपण मोक्षाचा मार्ग धरूया.”
चला, या स्वातंत्र्य दिनी आपण भारताच्या स्वातंत्र्याचे जतन करूया आणि जैन धर्माच्या मार्गावर चालत आत्मस्वातंत्र्य मिळविण्याचा संकल्प करूया.
