प्रवचन – 13.08.2025 – प पू श्री मुकेश मुनीजी म सा – (बिबवेवाडी जैन स्थानक)
भगवंत महावीर स्वामींनी सांगितलेल्या 12 भावनांपैकी पहिली भावना म्हणजे अनित्य भावना.
‘अनित्य’ म्हणजे न टिकणारे, क्षणभंगुर. या जगात काहीही कायमचे नाही – शरीर, संपत्ती, मान, पद, नाती, सुख-दुःख… हे सारे बदलणारे आहे. या भावनेचे चिंतन केल्याने आपण बाह्य वस्तूंवर अनावश्यक मोह ठेवत नाही आणि जीवनाचा खरा उद्देश ओळखतो.
धन ही जीवनाची आवश्यकता आहे, पण त्याची प्राप्ती सत्मार्गाने झाली पाहिजे.
• सत्मार्गाने मिळालेल्या धनाचे परिणाम: मनात समाधान, शांतता, सत्प्रवृत्तीला चालना, समाजाचा विश्वास.
• दुर्मार्गाने मिळालेल्या धनाचे परिणाम: भीती, असुरक्षितता, अपराधीपणा, सतत गुप्ततेची गरज, समाजात अविश्वास.
उदाहरण :
एक व्यापारी प्रामाणिकपणे व्यापार करून धन मिळवतो. थोडे उशिरा का होईना, पण त्याला समाजात सन्मान मिळतो, मनाला शांती मिळते.
दुसरा व्यापारी फसवणूक करून लवकर पैसा मिळवतो, पण भीती आणि अस्वस्थता त्याच्या पाठीशीच राहते.
धन कसे मिळते यावर माणसाच्या भावनांचा रंग बदलतो.
• सत्मार्गाने मिळालेलं धन मनात कृतज्ञता, दानशीलता, समाधान यांसारख्या सद्भावना निर्माण करते.
• दुर्मार्गाने मिळालेलं धन मनात लोभ, मत्सर, भय, दंभ यांसारख्या दुर्भावना निर्माण करते.
एखाद्याला वारसाहक्काने मोठी संपत्ती मिळाली. जर ती सत्कर्मासाठी वापरली, तर त्या धनामुळे त्याचा आत्मिक विकास होईल. पण जर तीच संपत्ती दुर्व्यसनी आयुष्यात खर्च केली, तर ती विनाशाला नेईल.
अनित्य भावनेचा सार
• धन, शरीर, पद, नाती – काहीही शाश्वत नाही.
• धनप्राप्तीचा मार्ग निवडताना सत्य, प्रामाणिकपणा, अहिंसा यांचे पालन करणे आवश्यक आहे.
• चांगल्या मार्गाने मिळालेलं धन चांगल्या भावनांना पोषण देते; वाईट मार्गाने मिळालेलं धन वाईट भावनांना वाढवते.
• शेवटी धन नाही, तर सद्गुण व धर्म हेच जीवनाला खरा आधार देतात.
“संपत्ती ही पाण्यासारखी आहे – ती कुठल्या पात्रात घालता यावर तिचा उपयोग ठरतो. सत्कर्मात गेली तर जीवन फुलते, दुर्मार्गात गेली तर जीवन जळते.”
