प्रवचन – 14.07.2025 – प पू श्री मुकेश मुनीजी म सा – (बिबवेवाडी जैन स्थानक)
स्वप्न म्हणजे केवळ झोपेमध्ये आलेली दृश्ये नव्हे, तर आत्म्याच्या अंतर्गत शुद्धतेचे, संस्कारांचे आणि भविष्याच्या संकेतांचे दार. सामान्यतः स्वप्न म्हणजे मेंदूत निर्माण होणाऱ्या चित्रछटा.परंतु जैनधर्मानुसार स्वप्न म्हणजे आत्मशुद्धीचे, शुभ संस्कारांचे, आणि आध्यात्मिक उन्नतीचे संकेत. स्वप्न हे मनाच्या स्थितीचा आरसा आहे. जे मनात आहे, तेच स्वप्नात प्रकटते. पण जेव्हा एखादी आत्मा खूप शुद्ध, संयमी, आणि पुण्यवान असते – तेव्हा तिला येणारी स्वप्ने ही दैवी स्तराची असतात. जैनदृष्टिकोनातून स्वप्न म्हणजे आत्मा ज्या स्थितीत आहे त्याचे प्रतिबिंब.
भगवान महावीरस्वामींच्या जन्मापूर्वी माता त्रिशलादेवींना आलेली 14 शुभ स्वप्ने ही जैनधर्मात एक पवित्र घटना मानली जाते. सिंह, हत्ती, लक्ष्मी, चंद्र, सूर्य, कमळ, कलश, ध्वज, देवगंधर्व, रत्न आदि ही स्वप्ने केवळ सौंदर्यदर्शक नव्हती. ती संकेत होती – एक महापुरुष, एक तीर्थंकर आत्मा अवतरतो आहे, जो केवळ स्वतःचं कल्याण करणार नाही, तर अनंत जीवांना मोक्षमार्ग दाखवणार आहे. याचा अर्थ – स्वप्नांमध्ये आत्म्याचा स्तर दिसतो. ज्याची आत्मशुद्धी अधिक, त्याला येणारी स्वप्ने अधिक दिव्य. ही स्वप्ने केवळ महत्त्वाची घटनाच नव्हती, तर ती आपल्याला सांगतात की पवित्रतेच्या, पुण्यशक्तीच्या प्रगटीकरणाआधी विश्व स्वतः संकेत देतं. पुण्यशुद्ध आत्मा जिथे अवतरतो, तिथे दैवी शक्ती आधीच जागृत होतात.
ज्याच्या मनात दया, अहिंसा, संयम आहेत – त्याच्या स्वप्नातही निर्मळता असते. उदा. सतत पूजा-अर्चा करणाऱ्या, पवित्र विचार करणाऱ्या व्यक्तींची स्वप्नंही सकारात्मक असतात. जे संयम पाळतात, तप करतात, ध्यान करतात – त्यांना दृष्टांतासारखी स्वप्ने येतात. अशा स्वप्नांतून सूचना, दिशा, आणि प्रेरणा मिळते. जेव्हा आत्मा पापयुक्त असतो, मोहग्रस्त असतो – तेव्हा स्वप्ने ही अशांत, भयभीत, आणि विकारयुक्त होतात. त्यामुळे स्वप्न हे आत्मिक आरोग्याचे द्योतक आहे.
स्वप्न आपल्याला सांगतात की मनात काय चालू आहे. दिवसभर आपण काय विचार करत होतो, त्याचे प्रतिबिंब स्वप्नात उमटते. तेव्हा स्वप्नांवरून आपल्या विचारांची आणि वृत्तीची परीक्षा घ्यावी. पुण्य, उपासना, ध्यान, संयम, प्रार्थना – यांचा प्रभाव मनावर पडतो आणि स्वप्नेही निर्मळ होतात. त्यामुळे नियमित आत्ममनन करावे. स्वप्नांमध्ये दैवी संकेत असू शकतात, पण त्यांचा अर्थ लावण्यात अतिशयोक्ती टाळावी. महत्त्व आहे – त्या स्वप्नांमधून योग्य आचरणाची प्रेरणा घेणे.
स्वप्नांमधून आपण आपला अंतरंग आरसा पाहू शकतो. भगवान महावीरस्वामींच्या जन्मघटनेतून प्रेरणा घेऊन, आपलं मन निर्मळ करूया, आपली वृत्ती सात्विक करूया, आणि अशी साधना करूया की – आपली रात्रही साधनेची होईल आणि स्वप्नही दिव्य होतील !
