प्रवचन – 24.08.2025 – प पू श्री मुकेश मुनीजी म सा – (बिबवेवाडी जैन स्थानक)
जैन धर्म आपल्याला शिकवतो – “जीवो जीवस्य साहाय्यम्” म्हणजे एक जीव दुसऱ्या जीवाला मदत करणे हेच खरे धर्म आहे.
‘सेवा’ ही केवळ देहाने केलेली मदत नसून ती आत्म्याची निर्मळ भावना आहे. तत्त्वार्थसूत्रात आचार्य उमास्वाती यांनी म्हटले आहे –“परोपकारः पुण्याय, पापाय परपीडनम्” (दुसऱ्याचे कल्याण करणे हे पुण्य, आणि दुसऱ्याला दुःख देणे हे पाप). म्हणूनच सेवा म्हणजे – अहंकारविरहित, दयाभावाने प्रेरित कृती.
मानवसेवा – भुकेल्याला अन्न, रुग्णाला औषध, निराश व्यक्तीला धीर.
धर्मसेवा – साधू-साध्वींची विनयपूर्वक सेवा, जिनालयांची स्वच्छता, स्वाध्याय-प्रवचनातील सहभाग.
समाजसेवा – शिक्षण, आरोग्य, पर्यावरणासाठी योगदान.
आत्मसेवा – आत्म्याला शुद्ध करण्यासाठी तप, ध्यान, स्वाध्याय करणे.
सेवा म्हणजे सर्वात श्रेष्ठ दान. भगवान महावीरांनी सांगितले : “जो दुसऱ्याला दुःखातून वाचवतो, तो स्वतःही बंधनातून मुक्त होतो.” सेवेने अहंकार वितळतो आणि करुणा वाढते. समाजात सेवा करणारा माणूस खऱ्या अर्थाने पूजनीय ठरतो. “विनयेन सेवितव्यं न तु मानाभिलाषया।”सेवा करताना अहंकार नव्हे, विनयभाव हवा.
सेवा कशी असावी?
निःस्वार्थ – “मी केले म्हणून माझे नाव व्हावे” असा भाव टाळावा.
शुद्ध – हेतू व कृती पवित्र असाव्यात. गुप्त – प्रसिद्धीच्या अपेक्षेपोटी नव्हे. सातत्यपूर्ण – एकदाच नव्हे, तर जीवनशैलीतच सेवा असावी. “जो पर दुःखं हरे, सो परमधर्मं करे।” जो दुसऱ्याचे दुःख दूर करतो, तोच खरा धर्म करतो.
सेवा ही केवळ कृती नाही; ती एक आत्मिक साधना आहे. कपड्याचा मळ पाण्याने धुतला जातो; पण मनाचा मळ फक्त नि:स्वार्थ सेवा, साधना व धर्मभावनेनेच धुतला जाऊ शकतो.
आपण लहान लहान कृतींनी सुरुवात करूया – मंदीर स्वच्छ करणे, साधूसाध्वींची विनयपूर्वक सेवा, अन्नदान, पर्यावरण रक्षण, रुग्णसेवा. हीच सेवा पुढे आपल्या आत्मकल्याणाचे पाऊल ठरेल. “सेवा बिना धर्म नाही, धर्म बिना मोक्ष नाही।”
