प्रवचन – 22.07.2025 – प पू श्री मुकेश मुनीजी म सा – (बिबवेवाडी जैन स्थानक)
कधी, किती आणि कसे बोलावे – हे पूर्णपणे आपल्या हातात असते. अनेकदा मौन हेच सर्वश्रेष्ठ उत्तर ठरते. “जेव्हा पर्यंत बोलायला सांगितले जात नाही, तेव्हा पर्यंत न बोललेलेच चांगले,” ही धारणा अंगीकारली पाहिजे.
मोलाचे तीन बोलण्याचे नियम:
1. मनामध्ये कोणतीही अडचण किंवा द्वेष न ठेवता बोलावे.
2. जेव्हा पर्यंत बोलणे आवश्यक वाटत नाही, तेव्हा पर्यंत न बोलणे उत्तम.
3. आणि जेव्हा बोलणे अटळ असेल, तेव्हा गोड, सुसंस्कृत आणि शांतपणे बोलावे.
कोणालाही अपमान आवडत नाही. कठोर आणि कटू शब्द टाळावेत. प्रत्येकाला आयुष्यात शांतता आणि समाधान हवे असते, आणि ही शांतता कोणत्याही बाह्य गोष्टींपेक्षा आपल्याच अंतःकरणातून, आपल्याच वाणीवर नियंत्रण ठेवून साधता येते.
उकळते पाणी किंवा गोठलेले पाणी हे दोन्ही स्वरूपे अग्नि विझवण्यासाठी अयोग्य असतात. पण स्वच्छ, स्थिर आणि शांत पाणी – तेच उपयुक्त ठरते. त्याचप्रमाणे, आपल्या वाणीतील सौम्यता, आपल्या प्रतिक्रिया आणि कृतींचा संयम – हेच आपल्याला सच्च्या शांततेकडे घेऊन जातात.
कधी चिंता न करता, चिंतन करावे. प्रार्थनेमुळे भावना शुद्ध होतात आणि मनाला शांती मिळते.
जीवनात व्रतधारणा आवश्यक असते – ही व्रते आपल्या अंतःकरणाला शुद्ध करतात आणि आपली प्रवृत्ती योग्य दिशेने नेतात.
पाण्यात पडल्यामुळे माणूस बुडत नाही, तर पाण्यात हात-पाय न हलवल्यामुळे बुडतो. त्याचप्रमाणे, आयुष्यात समस्या येतातच, पण त्या परिस्थितीत जर योग्य कृती केली नाही, तर तीच गोष्ट समस्या बनते.
“कमी बोलणे” म्हणजे वरिष्ठांसमोर कमी बोलावे, आणि “जास्त बोलणे” म्हणजे लहानांबरोबर सुसंवाद साधावा. संवाद, समजूतदारपणा, आणि संयम या गोष्टी आपल्याला समाधानाची वाट दाखवतात.
शांतता, संयम आणि समजूतदार वाणी – हे आत्मिक उन्नतीचे मूळ आहेत. आपली वाणी, आपली वृत्ती आणि आपले विचार जर संयमित असतील, तर बाह्य परिस्थिती कशीही असो – अंतःकरण नेहमी समाधानी आणि आनंदी राहते.
“शांत रहा, गोड बोला आणि योग्य वेळी योग्य बोलाच” – हेच खरे जीवनाचे सूत्र!”
